МЯСЦОВЫЯ ШКОЛЫ
Першая школа ў нашай мясцовасці адкрылася ў 1869 г. пры Блужскай Успенскай царкве. Багацейшыя сяляне з Арэшкавічаў, Суціна, Слабодкі аддавалі cвaix хлопчыкаў у гэтую школу.
Талька ў тыя часы была пераважна яўрэйскім мястэчкам. Дзяцей сваіх яўрэі вучылі ў школцы пры Талькаўскай сінагозе, што стаяла насупраць цяперашняй Талькаўскай аптэкі.
У Суціне жылі пераважна католікі-шляхта. Многія з ix былі пісьменнымі. Напэўна, дзетак-католікаў вучыў ксёндз пры касцёле св. Антонія на Сарафіне.
У 1911г. на Беларусі нарэшце была праведзена земская рэформа — створаны органы мясцовага самакіравання — земствы, якія адкрывалі на свае сродкі школы, бальніцы. Ужо ў 1912г. у нашай мясцовасці земства адкрывае 4 новыя школы — у Арэшкавічах, Слабодцы, Спічніку i Суціне.
У «Памятнай кніжцы Мінскай губерні на 1913г.» спіс школ нашага краю выглядае наступным чынам: Блужскае аднакласнае народнае вучылішча — Любоў Лісіцкая, Аляксандра Шымко; Арэшкавіцкае — Алена Русава; Слабода-Талькаўскае — Аляксандра Ржэцкая; Спічнікоўска-Сталыпінскае — Амвросій Рудкоўскі; Суцінскае — Аляксандра Бяляева.
Першыя настаўнікі
Наталля Васільеўна Ярмак — маці Мікалая, Яўгена, Людмілы i Сцяпана. Нарадзілася яна ў 1856 г. у вёсцы Тонеж Мазырскага павета Мінскай губерні. Закончыла 6-класнае духоўнае жаночае вучылішча ў Парычах Бабруйскага павета ў 1874 г. Вядома, што ў 1912 г. яна працавала ў Пухавіцкім народным вучылішчы, а з 1913 г. у Суціне разам са сваім сынам Мікалаем. У 1922 г. яны абодва згадваюцца ў дакументах як шкрабы (школьныя работнікі) Суцінскай школы.
Мікалай Лявонавіч Ярмак, 1887 года нараджэння, скончыў у 1907 г. Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю. З гэтага часу працаваў настаўнікам — у 1912 г. у вёсцы Угалец, у 1913-1926 гг. у Суціне, а з 1926 да 1946 г. жыў i працаваў у Арэшкавічах. Цяпер у нашай школе вучацца прапраўнукі Мікалая Ярмака — Алікавы Алег, Маша i Насця, Кінзякееў Сяргей.
Людміла Лявонаўна Ярмак нарадзілася ў 1893 г. у Мінску, закончыла Мінскія 2-гадовыя педагагічныя курсы ў 1916 г. З 1918 г. працавала настаўніцай у Слабода-Талькаўскай школе. У 20-30-я гг. яе перавялі ў вёску Турын, i там яна працавала, напэўна, аж да самай пенсіі. Пасля вайны яна зноў пераязджае ў Тальку, напэўна, каб быць бліжэй да брата Мікалая, што жыў са сваёй вялікай сям’ёй у Арэшкавічах. Сваёй сям’і ў Людмілы Лявонаўны не было.
Яўген Лявонавіч Ярмак нарадзіўся ў 1892 г., закончыў Нясвіжскую семінарыю ў 1912 г. У 20-я гг. працаваў ва Угодзінскай школе, потым з’ехаў у Расію, там таксама працаваў настаўнікам.
Пра Сцяпана Ярмака вядома толькі тое, што ў 1925 г. ён працаваў настаўнікам у Капейніцкай школе Пухавіцкага раёна. Вось такая настаўніцкая дынастыя Ярмакоў.
Ярмак Яўген Лявонавіч з жонкай. Фота 1913 года.
Школа ў Тальцы
Адчынілася Слабода-Талькаўская школа ў 1912г. Першай настаўніцай была Аляксандра Ржэцкая. У пачатку 20-х гг. у Тальцы было 3 школы: беларуская (Слабода-Талькаўская), у якой настаўнічалі Ярмак Людміла і Жлобіч Іван; Талькаўская польская - Альшамоўская Алена і Тамашэўская Браніслава, і яўрэйская, дзе працаваў Кантаровіч Абрам. Вучняў было шмат, а настаўнікаў мала, таму аднаму настаўніку даводзілася вучыць па 2 класы (80 чалавек). Да ліку такіх настаўнікаў адносіцца Ярмак Мікалай, які працаваў у Суцінскай школе, а пасля яго сястра Людміла стала настаўніцай у Слабода-Талькаўскай школе. У 20-я гг. Талькаўская школа была пачатковай. У канцы 20-х адбыўся переход да сямігодкі.
У 1932г. быў пабудаваны першы будынак новай школы, да гэтага часу яна размяшчалася ў наёмных памяшканнях, а трохі пазней (у 1933г.?) быў пабудаваны той будынак, у якім мы зараз вучымся, але тады ён быў без прыбудоў. У той час загадчыкам школы быў Ермалінскі Феафіл Зіноўевіч, ён кіраваў будаўніцтвам.
У 1937г. Талькаўская школа пачала пераход да дзесяцігодкі, і ў 1939г. адбыўся першы выпуск 10 класа. Сярод выпускнікоў 1939/40 г. было шмат настаўнікаў i ваенных. Матусевіч Вольга Барысаўна i Бузук Леанід Вячаслававіч сталі настаўнікамі ў Талькаўскай школе. Гіліцкая Вера Віктараўна стала заслужанай настаўніцай БССР, Якімчык Ганна Адамаўна - у Суціне, Баль Вольга Ільінічна працавала настаўніцай у Лапічах. Лысакоўскі Іван Леапольдавіч стаў генерал-маёрам КДБ БССР, Шлёма Шмідт выкладаў у Маскоўскім ваенным вучылішчы.
Першы выпуск Талькаўскай школы 10-годкі. Фота 1939 года.
1-ы рад (злева направа): Іда Зубарава, Аня Доўнар, Вольга Матусевіч, Ніна Мамчанкава, Марыя Траццяковіч.
2-гі рад: Прохар Нічыпаравіч Пятруша, Мікалай Дзянісавіч Лабудзёў, Пётр Мікалаевіч Злобіч, Бірыла, Мендэль Ліўшыц.
3-ці рад: Прановіч, Шлёма Шмідт, Ала Мамчанкава, Лейба Розін, Зіна Акуліч, Іван Лысакоўскі.
Шмат вучняў школы пайшлі на вайну і загінулі ў партызанах ці на фронце. Вось ix прозвішчы: Эма Лысакоўская, Аляксандр Пармон, Іван Абрамовіч, Мікалай Паўловіч, Уладзімір Кушнерчык, Уладзімір Марцінчык, Мота Левін, Іван Нікіфарук, Мікалай Рак.
Перад вайной дырэктарам школы быў Бірыла. Калі пачалася вайна, фашысты дазналіся аб тым, што гэты чалавек камуніст, i павесілі яго на школьным двары. Былі сярод настаўнікаў i рэпрэсаваныя сталінскім рэжымам у 30-я гг.: Самускевіч - загадчык Талькаўскай школы, Вайлевіч - настаўнік гісторыі і Байчык Нічыпар Лаўрэнцьевіч - настаўнік рускай мовы.
Пасля вайны ў будынку Талькаўскай школы быў дзіцячы дом.
Выхаванцы дзіцячага дома.
Пасля вайны ў Тальцы быў
дзіцячы дом для дзяцей-сірот.
У пасляваенныя гады (1947-1957) дырэктарам стаў Барысенка Іван Вікулавіч. Менавіта ён кіраваў асушэннем балота, на якім стаяла школа, а таксама пасадкай саду на прышкольным участку. У гэты час настаўнікамі працавалі: Бузук Леанід Вячаслававіч, Няхаі Аляксандр Сцяпанавіч i Вольга Андрэеўна, Барысенка Вольга Мікітаўна (з дому Матусевічаў), Лагунчык быў завучам, Баешка Paica Іванаўна, Аляшкевічы Станіслаў Паўлавіч i Марыя Іванаўна i інш. З 1957 па 1961 г. дырэктарам Талькаўскай школы быў Хазяеў Іван Ціханавіч.
У 50-я гг. у Талькаўскай школе выкладаў беларускую літаратуру знакаміты байкапісец Міхась Скрыпка. У 1962г. Кандрацьева Таццяна Антонаўна, якая працавала бібліятэкарам Талькаўскай сельскай бібліятэкі, дасягнула высокага выніку: у бібліятэцы было 1500 чытачоў, 25 тысяч кнігавыдач. За гэта яна была ўзнагароджана граматамі i два разы ездзіла ў Маскву на Усесаюзны злёт вясковых бібліятэкараў.
Увесь гэты час ушколе працавала шмат гурткоў: драматычны, танцавальны, музычны ансамбль.У 30-я гг. стаў працаваць гурток юных краязнаўцаў "Наш край". Яго ўзначальваў Рабцэвіч Анісім Рыгоравіч. Ён быў адукаваным чалавекам: выкладаў рускую мову, літаратуру, батаніку i матэматыку. Анісім Рыгоравіч сабраў i аформіў багаты гербарый раслін Мінскай вобласці i вёсак, размешчаных вакол Шацка i ў Шацку, колькасцю 15 папак i вагой 50 кг.
У 2016 годзе Талькаўская школа была зачынена.
Настаўнікі Талькаўскай школы.
Фота 1952 года.
Настаўнікі і вучні
Талькаўскай школы.
Фота 1957 года.
Школа ў Суціне
Суцінская школа была адчынена ў 1912 г. земствам. Гэта было аднагадовае народнае вучылішча. Настаўніцай тады працавала Аляксандра Бяляева. З 1913г. тут працавалі Наталля Ярмак i яе сын Мікалай.
У 20-30-я гг. у Суціне было дзве школы - беларуская i польская.
У 1925-26 гг. у Суцінскай польскай 4-гадовай школе вучыліся 102 вучні, загадчыцай школы была Вішнеўская Юзэфа, а настаўніцай Вернікоўская Станіслава. У беларускай Суцінскай школе настаўнічаў адзін Мікалай Ярмак.
У канцы 20-х абедзве Суцінскія школы становяцца 7-годкамі. Увесь гэты час школы не маюць свайго будынка i працуюць у наёмных памяшканнях. У пачатку 30-х у Суціне пачалі будаваць новую школу. Была яна драўляная, аднапавярховая, падобная на цяперашнюю Талькаўскую. У адным будынку працавалі польская i беларуская школы. Польскую закрылі ў 1937г.
Ян Віктаравіч Корзюк, 1925 года нараджэння, жыхар Суціна, успамінае сваіх настаўнікаў у 1934-1941 гг. Дырэктарам школы быў Кавалёў, выкладаў гісторыю, першая настаўніца - Шкурдзюк. У 4-м класе вучыла Алена Міхайлаўна Зайцава ( з дому Захарэвічаў) - родам з Суціна, вельмі добрая настаўніца. Ермалюгіна выкладала алгебру i фізіку. Дужа падабаліся Яну ўрокі рускай мовы i літаратуры, што вёў Агееў Іван Мінавіч. Баяліся суцінскія дзеці настаўніка Баброўскага. У польскай школе вучыў Бабіцкі. Запомніўся Блізнюк Іван Іванавіч з урокамі беларускай мовы i літаратуры.
У час рэпрэсій 1937-1938 гг. настаўнікі Бабіцкі, Баброўскі, Шкурдзюк, Станіцкі былі арыштаваны i прапалі. Нядоўга папрацаваў у Суціне, а потым у Тальцы, гісторык Вайлевіч - адукаваны, разумны, прыгожы, таксама трапіў пад каток сталінскіх рэпрэсій.
Тыя суцінскія вучні, што хацелі закончыць 10-годку, мусілі працягваць вучобу ў Тальцы. У 1936/37 навучальным годзе тут быў адкрыты восьмы клас, а ў 1939г. 10 класаў закончыў першы выпуск Талькаўскай 10-годкі. У гэтым класе было 58 вучняў, а скончылі курс толькі 28 чалавек. Сярод ix былі з Суціна Матусевіч Вольга i Булынка Соня, а з Мацеевіч Бурачэўская Яніна. У 1940г. Талькаўскую 10-годку закончылі Якімчык Ганна з Шэлехава i Скіндэр Альбіна з Суціна. Усе, хто вучыўся ў гэты час у Суцінскай школе, добра помняць Альбіну Скіндэр. "Была вельмі прыгожая, вясёлая, артыстычная, iграла на гармоніку. Помню, ставілі ў Талькаўскай школе п'есу К. Крапівы "Партызаны". Пана Ендрыхоўскага iграў Лысакоўскі, а Альбіна іграла яго маці - пані Ендрыхоўскую. Добра ў ix атрымлівалася", - успамінае Ганна Адамаўна Татур (з дому Якімчыкаў). У гады вайны Альбіна Скіндэр выехала ў Германію, цяпер жыве ў Аўстраліі.
Ганна Якімчык i Альбіна Скіндэр разам пасля заканчэння школы паехалі на педкурсы ў Мінск. Не паспелі ix закончыць - пачалася вайна.
У гады вайны школы ў нашым краі працавалі, але не ўвесь час. Мацеевіцкая школа, напрыклад, працавала, пакуль Мацеевічы не сталі партызанскай зонай. Партызаны лічылі настаўнікаў пасобнікамі акупантаў i маглі б забіць іх, а школу спаліць. Так, вясной 1943г. партызаны спалілі Суцінскую школу. Гэта яны зрабілі для таго, каб перашкодзіць пасяленню ў будынку школы роты італьянцаў, якіх прывезлі з-пад Сталінграда. Італьянскую роту немцы размясцілі ў іншых памяшканнях, а вось новы будынак школы (у 1936г. пабудаваны) суцінцы страцілі. З вайны Суцін выйшаў без школы.
У пасляваенныя гады зноў школа стала працаваць у прыстасаваных памяшканнях, у прыватных дамах. Захавалася фота дома Гурскага, у якім у 1944г. была няпоўная Суцінская школа. Цяпер гэты будынак перароблены, у iм знаходзіца ФАП. Сучасная тыпавая 2-павярховая школа ў Суціне была пабудавана ў 1961г. Дырэктарамі ў пасляваенны час працавалі Пашкоўскі, Савельеў, Аляшкевіч, Доўнар Леанід Канстанцінавіч, Ярашэнка Вячаслаў Аляксеевіч, Карнейчык, Кавальчук Мікалай Мікалаевіч i Кавальчук Валянціна Іванаўна.
Школа ў Мацеевічах
Да таго, як адкрылі школу ў вёсцы Мацеевічы, дзяцей вучылі па хатах. Дакладная дата заснавання Мацеевіцкай школы невядомая. Але вядома, што ў 20-я гг. яна ўжо была чатырохкласная i знаходзілася на ўскраіне вёскі Мацеевічы, на Слабадзе. Ужо ў 30-я гг. яе перанеслі ў маёнтак пана Булгака.
У 30-я гады настаўнікамі былі: Дылеўская, Міралевіч, Пармон, Лёва Мендэлевіч, Падзвінскі.
У час вайны школа некаторы час працавала - дырэктарам быў Франц Скіндэр, а настаўніцай Ганна Якімчык.
Пасля вайны школа стала сямігодкай i размяшчалася ў 13 пакоях дома Булгака. У той час у школе было каля 130 вучняў.
У 1933 г. пачынала сваю вучобу ў Мацеевіцкай школе Старадубец Соф'я Пятроўна. Яна ўспамінае, што да вайны ў гэтай школе працавала настаўніцай Камінская Ядвіга Іосіфаўна - дачка хатынца Іосіфа Камінскага. Памятаеце гэтае імя? Гэта адзіны жыхар вёскі Хатынь на Лагойшчыне, што выратаваўся. Ядвіга Камінская трагічна загінула там, бо вярнулася ў час вайны з Мацеевічаў да бацькоў у Хатынь. Вось такая незвычайная сувязь Мацеевічы - Хатынь.
Мікалай Пятровіч Радзюк успамінае: "Калісьці ў гэтым будынку жыў пан Булгак, тут быў двухпавярховы дом пана з высокім ганкам, хлеў, чатырохкватэрны будынак для слуг, на тэрыторыі ўладання была сажалка, цудоўны сад у 90 сотак i бровар".
Мацеевіцкую школу зачынілі ў 1976 г. Мацеевіцкія дзеці пайшлі вучыцца ў Тальку, а потым у Суцін.
Школа ў Мацеевічах
Арэшкавіцкае аднагадовае народнае вучылішча было заснавана ў 1912г. У 20-я гг. школа знаходзілася ў доме Янкі Сухоцкага, які бясплатна ахвяраваў сваю маёмасць на патрэбы арэшкаўскай дзятвы.
Настаўнікам у 1921 г. быў Пётр Паўловіч, 1894 года нараджэння, родам з вёскі Барок Пухавіцкай воласці Ігуменскага павета. У 1923г. на сродкі жыхароў пачалі будаваць новую школу. З 1926г. настаўнікам стаў Ярмак Мікалай Лявонавіч, якога з сям'ёй перавялі з Суціна. У Арэшкавічах ён працаваў аж да 1946г. За некалькі год да вайны Арэшкавіцкая чатырохгадовая школа была пераведзена ў сямігодку.
У пасляваенны час у в. Арэшкавічы была сямігадовая школа, а потым васьмігадовая. Дырэктарам доўгі час працаваў Прохар Нічыпаравіч Пятруша, а затым Людміла Сяргееўна Мартынчык - настаўніца рускай мовы i літаратуры. Настаўнікамі таксама былі: Барыс Іосіфавіч Пашкоўскі выкладаў матэматыку, Вера Іванаўна Стаўрова - беларускую мову i літаратуру, Леанід Сцяпанавіч Мартынчык - працу i фізкультуру, Антаніна Пятроўна Старавойтава - хімію, біялогію і геаграфію, Антаніна Іванаўна Пашкоўская вучыла пачатковыя класы, Сямён Яфімавіч Кац - нямецкую мову, Яўген Стаўроў - матэматыку i фізіку. Вольга Фёдараўна Ліннік працавала прыбіральшчыцай з 1946г. аж да 1983-га.
У 1983г. школа была зачынена, а арэшкавіцкія дзеці сталі ездзіць у Тальку.
А цяпер, пасля таго як закрылі Талькаўскую школу, дзеці з Арэшкавіч научаюцца ў Блужскай школе.
3-ці клас Арэшкавіцкай школы. Фота 1972 г.
Крыніца інфармацыі: сайт "Талька і наваколлі" http://old.talka.info/shkoly.html